Czyżyny to dawna wieś przy historycznych drogach handlowych do Wiślicy (obecnie jej przebieg jest zatarty) i na Ruś. Dzieje utrwalania się tej nazwy są bardzo ciekawe, pochodzi ona bowiem od nazwy osobowej Czyra (co potwierdzają najstarsze zapisy, np. Cyrino z 1217 r., Cirin z 1238 r. i Cirini z 1244 r.), natomiast w latach 1470-80 zapisano tę nazwę jako Czyżyny i w tej postaci utrwaliła się ona – zapewne pod wpływem wyrazu pospolitego „czyż”, oznaczającego gatunek ptaków.
Pierwotnie wieś stanowiła własność książęcą, ale wzmianka z 1217 r. mówi o tym, iż Leszek Biały podarował klasztorowi bożogrobców w Miechowie karczmę w miejscu zwanym Czyżyny. Od 1222 r. wieś podlegała parafii cystersów w Mogile. Już w 1238 r. książę Henryk Brodaty nadał cystersom dział Trusiklewic w Czyżynach, a w połowie XIII w. kapelan Więcław sprzedał wieś klasztorowi mogilskiemu za 23 grzywny. W 1294 r. król czeski Wacław zezwolił temuż klasztorowi lokować Czyżyny – wraz z innymi wsiami – na prawie niemieckim, co w 1336 potwierdził król Kazimierz Wielki. W 1345 r. stacjonowały w Czyżynach wojska króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Od XIV w. wzmiankowano kamienny most nad bagnami Prądnika (przy drodze na Ruś) i ulokowaną obok niego karczmę przy granicy z Rakowicami i Dąbiem.
W 1787 r. szlachta województwa krakowskiego witała w Czyżynach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pod koniec XVIII w. w Czyżynach z przyległym Łęgiem notowano około 600 mieszkańców, 100 domów, dwór z folwarkiem i karczmą (w XIX w. Łęg stale występował jako część Czyżyn). Około 1867 r. w rejonie skrzyżowania obecnej al. Jana Pawła II i ul. Markowskiego powstał fort Pszorna, zburzony w 1951 r. W 2. połowie XIX w. było w Czyżynach ponad 800 mieszkańców i jednoklasowa szkoła ludowa, a od 1899 r. istniała stacja kolejowa na linii Kraków-Kocmyrzów. Przed 1914 r. na polach Czyżyn, Rakowic i Bieńczyc powstało lotnisko wojskowe, od 1922 r. – cywilne (od 1963 r. na terenie zlikwidowanego w związku z rozbudową Nowej Huty lotniska mieści się Muzeum Lotnictwa i Astronautyki). W byłym hangarze lotniska uruchomiono także w tych latach zajezdnię autobusową, która została zlikwidowana dopiero pod koniec lat ’90. W latach 1937-38 wybudowano we wschodniej części Czyżyn zakłady tytoniowe (obecnie własność Philip Morris). W 1939 r. wzniesiono w Czyżynach kościół św. Judy Tadeusza Apostoła, ale dopiero w 1951 r. (już po włączeniu wsi do Krakowa, co stało się w 1941 r.) erygowano tu parafię. Bezpośrednio po II wojnie światowej Czyżyny liczyły ponad 2800 mieszkańców.
W 1966 r. w zachodniej części Czyżyn powstał park (obecny Park Lotników Polskich), przybywało osiedli mieszkaniowych, w latach 80. umiejscowiono tu także miasteczko akademickie AWF oraz budynki Wydziału Mechanicznego Politechniki Krakowskiej wraz z domami studenckimi. Obecnie na terenie przyległym do obiektów akademickich w Czyżynach funkcjonuje Krakowski Park Technologiczny, w którym zlokalizowane są siedziby wielu firm, zwłaszcza tych działających na obszarze zaawansowanych technologii (m.in. Comarch).
Przynależny od XIX w. Czyżynom Łęg – którego nazwa wywodzi się od słowa oznaczającego podmokłe obniżenie terenu nad rzeką albo zarośla na błotnistych łąkach – był wsią stanowiącą własność klasztoru cystersów w Mogile, podzieloną pomiędzy parafie w Mogile, św. Mikołaja i św. Jakuba na Kazimierzu. W najstarszych zapisach nazwa ta brzmiała Lank (1277 r.), Lang (1284 r.) i wreszcie Łąg (1581 r.). Jak wynika ze źródeł historycznych, w 1660 r. opat mogilski, nadał z prawem dożywocia przysiółek Ogłeczyzna w Łęgu i Głębinowie (była to położona nieopodal wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1389 r. jako Lambinow należąca do kapituły katedralnej krakowskiej i podlegająca parafii św. Mikołaja, która w 2. połowie XV w. należała do prebendy głębinowskiej zwanej nadzowską, mieszcząca dwór kanonika z ogrodem i łąkami, w XIX w. ograniczona do niewielkiego obszaru w rejonie obecnej ul. Ciepłowniczej) J. Frelichowi. Pod koniec XVIII stulecia, kiedy wieś podlegała parafii Bożego Ciała, na terenie Łęgu znajdowało się około 50 domów z 350 mieszkańcami. W 1941 r. Łęg został przyłączony do Krakowa, zaś po wojnie rozwijał się przede wszystkim jako strefa przemysłowa. W 1952 r. zbudowano most drogowy przez Wisłę, w 1970 r. otwarto ciepłownię miejską (na początku zaopatrywała ona w ciepło osiedla: Bieńczyce, Mistrzejowice i Dąbie). Równocześnie z rozbudową elektrociepłowni rozpoczęto budowę czterech magistrali ciepłowniczych, zasilających ówczesne cztery dzielnice Krakowa. W latach 1976-90 na terenie Łęgu powstało duże studio telewizyjne TVP.
W latach ’90 XX w. MPWiK zlikwidował leżącą w środku osiedla Dywizjonu 303 zalesioną strefę sanitarną, a w jej miejscu utworzono park osiedlowy. W tym okresie w Czyżynach powstało także kilka hipermarketów.
Tekst: Agnieszka Kruszyńska, Iwona Wendel
Rozbudowa i aktualizacja tekstu: Jerzy Woźniakiewicz
Na podstawie:
- Adamczewski J, Kraków od A do Z, Kraków 1992
- Adamczewski J, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1997
- Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kraków 1998
- Dzieje Krakowa, red. Bieniarzówna J., Małecki J., Mitkowski J., t. 1 Kraków do schyłku wieków średnich, t. 2 Kraków w wiekach XVI – XVIII, t. 3 Kraków w latach 1796-1918, t. 4
- Kraków w latach 1918-1939, Kraków 1979 – 1997
- Encyklopedia Krakowa, red. Stachowski A. H., Warszawa-Kraków 2000
- Florkowska-Frančić H., Z przeszłości Grębałowa 1247-1997, Kraków 1997
- Frančić M., Kraków – kalendarz dziejów. Od prawieków do wybuchu I wojny światowej, Kraków 1998
- Informator Dzielnicy VII Miasta Krakowa [Kraków 1999]
- Kronika Krakowa, red. Małecki J., Kurz A., Wyrozumski J., Warszawa 1996
- Lechowski A., Bronowice. Jubileusz 700-lecia lokacji, Kraków 1994
- Tobiasz M., Rozwój przestrzenny Prądnika Białego i Czerwonego, Kraków 1965
- Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935-
- Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938
- Świechowska H., Przedmieście Wesoła, Kraków 1938